Η ολίσθηση στο χιόνι και η επιλογή του βαξ
ΣΥΝΟΨΗ:
Σκοπός του βαξ είναι να μειώσει τις δυνάμεις πρόσφυσης (adhesion forces), να αποτρέψει το «όργωμα» (ploughing) των δύο επιφανειών που ολισθαίνουν (προσαρμόζοντας την σκληρότητα των βάσεων των σκι στην σκληρότητα του χιονιού), να μειώσει την επιφανειακή τάση (surface tension) ή την συνεκτικότητα (cohesion) του νερού και να περιορίσει τις συνέπειες (βλ. στατικό ηλεκτρισμό) του τριβο-ηλεκτρικού φαινομένου που αναπτύσσεται…
· Πρόσφυση είναι η τάση προς προσκόλληση (λόγω της ενεργού ηλεκτροστατικής έλξης) των μορίων δύο ανόμοιων μεταξύ τους υλικών που έρχονται σε επαφή.
· Επιφανειακή τάση του νερού είναι μια συνισταμένη δύναμη που δέχεται το εξωτερικό στρώμα των μορίων μιας ποσότητας νερού προς το εσωτερικό του, που επιτρέπει π.χ. σε μια σταγόνα νερού να κρατά το δυνατόν σφαιρική φόρμα (να καλύπτει μικρότερη επιφάνεια) και έχει ως αποτέλεσμα η επιφάνεια του νερού να συμπεριφέρεται ως «ελαστική επιδερμίδα».
· Συνεκτικότητα είναι η έλξη μεταξύ των μορίων παρόμοιων, ή πανομοιότυπων υλικών που εφάπτονται.
«Κόκκινη κλωστή δεμένη…»
Για πολλά χρόνια στο παρελθόν, αφού είχα κάνει την «πρακτική» μου της ειδικότητας του προπονητή Αλπικού σκι την περίοδο 1989-1990, με την εθνική ομάδα της Βουλγαρίας, θεωρούσα πως είχα μια σχετική ιδέα περί βαξαρίσματος … Στην προπονητική μου πορεία, μου δημιουργήθηκαν απορίες (άραγε στην ειδικότητα του σκι στις Γυμναστικές Ακαδημίες γίνεται καμία σοβαρή αναφορά στο σέρβις; ) και τότε συνειδητοποίησα πως ακόμα και δάσκαλοι μου οι Βούλγαροι, που ήταν από τότε πολύ πιο μπροστά από εμάς και ήταν γενικά καλοί τεχνίτες στο σέρβις, απλά έβαζαν καλής ποιότητας βαξ και ακολουθούσαν «στα τυφλά» τις οδηγίες χρήσης των συσκευασιών τους. Δεν το έψαχναν παραπέρα…
Στην Ελλάδα από την άλλη μεριά, συχνά ακούω διάφορους «γκουρού» του χώρου μας να προτείνουν με περίσσια άνεση, χάρη και σιγουριά, το κατάλληλο βαξ για τις επικρατούσες συνθήκες, ακόμα και από γεωγραφική απόσταση από τον χώρο που θα γίνουν οι αγώνες, ή οι προπονήσεις, «τηλεφωνικά»!
Θυμηθείτε πως (καμιά φορά!) όσα περισσότερα γνωρίζεις, όσες περισσότερες επιλογές έχεις, τόσο πιο δύσκολο σου είναι να πάρεις την «σωστή» απόφαση. Όλα είναι θέμα «φιλοσοφίας», με λίγη γνώση είναι απλά τα πράγματα, περισσότερη γνώση και τα πράγματα αρχίζουν να ζορίζουν!
Αν λοιπόν τα τρία βασικά χρώματα (κίτρινο, κόκκινο, μπλε) των βαξ καλύπτουν τις προσδοκίες σας, μην συνεχίζετε το διάβασμα και καλό βράδυ, στο κάτω-κάτω υπάρχουν και τα βαξ universal…
o Τι συμβαίνει αν δεν βαξάρουμε τα πέδιλά μας ή δεν εφαρμόσουμε το ιδανικό βαξ;
o Με ποιον τρόπο το βαξάρισμα κάνει τα σκι να «πετάνε»;
o Παίζουν τελικά τόσο σημαντικό ρόλο οι διαφορετικές ποιότητες βαξ;
o Γιατί πετάμε τόση πολύ ποσότητα από αυτό το ακριβό υλικό και αφού το σιδερώσουμε προσεκτικά σαν «καλές νοικοκυρές», μετά πρέπει να το ξύσουμε όλο; Μα όλο;
Έχω την αίσθηση πως μέχρι και σήμερα στην εποχή της πληροφόρησης, κάποιοι στην χώρα μας φαίνεται να μην έχουν καταλάβει ακόμη το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η σωστή συντήρηση και προετοιμασία των βάσεων των σκι για την απόδοση-επίδοσή τους και πως κάποιοι τα βαξάρουν, έτσι, απλά ως «έθιμο»…
Η ΤΡΙΒΗ ΣΤΟ ΧΙΟΝΙ (snowfriction)
Στο Αλπικό σκι, η τριβή (η ελαχιστοποίησή της!) έχει την πρωτοκαθεδρία.
Ακόμα και σε θερμοκρασίες αρκετά κάτω του μηδενός, από την τριβή μεταξύ του χιονιού και των βάσεων των σκι, συνήθως αναπτύσσεται θερμοκρασία ικανή να λιώσει το χιόνι και να δημιουργήσει μια λεπτή επιφάνεια νερού κάτω από τις βάσεις τους. Χωρίς την λίπανση (lubrication) από το λιωμένο χιόνι, θα ήταν πολύ δύσκολο τα πέδιλα να ολισθήσουν στην πίστα.
Η ποσότητα του νερού που δημιουργείται εξαρτάται σε γενικές γραμμές από την θερμοκρασία του χιονιού (ή πάγου), από την κοκκομετρία του (από την μορφή των νιφάδων του) και από την ταχύτητα ολίσθησης. Όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα, τόσο περισσότερο νερό δημιουργείται.
Κάποιοι τεχνικοί βαξάρουν το πίσω μισό μέρος των σκι με «ζεστότερο» βαξ από ότι το μπροστινό, αφού εκεί σε μεγάλες ταχύτητες αναπτύσσεται μέχρι και 3 βαθμούς μεγαλύτερη θερμοκρασία!
Το νερό όμως είναι σύμμαχος μας υπό συνθήκες, θέλουμε τόσο «λίγο» ώστε να βοηθάει στην ολίσθηση και όχι «πολύ» που να την δυσχεραίνει…
Α’ Ξηρή τριβή (dry friction):
Όταν η επιφάνεια των βάσεων των σκι έρχεται απευθείας σε επαφή με την επιφάνεια της πίστας, χωρίς την παρουσία «λιπαντικού» στρώματος νερού, έχουμε τη λεγόμενη ξηρή τριβή. Η απουσία νερού ωθεί τα υλικά σε καινούργια συμπεριφορά προκειμένου να επιτευχθεί η ολίσθηση. Σε αυτήν την περίπτωση μιλάμε για ελαστική ή πλαστική παραμόρφωση, καθώς και «θραύση» των δύο επιφανειών.
Ξηρή τριβή συναντάμε είτε σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (τόσο χαμηλές που η θερμική τριβή αδυνατεί να παράγει λιπαντικό στρώμα νερού) με συνθήκες χαμηλής υγρασίας, ή σε χαμηλές ταχύτητες ολίσθησης.
Σε θερμοκρασίες χιονιού που πλησιάζουν τους -40 βαθμούς Κελσίου, η τριβή ολίσθησης αλλάζει δραματικά με συνέπεια τα σκι να «σέρνονται» στο παγωμένο τερέν και να συμπεριφέρονται περίπου όπως αν κάναμε σκι στην άμμο!
Από τη θεωρία της ξηρής τριβής (Bowden and Tabor ,1967) έγινε γνωστό πως σε περίπτωση επαφής δύο επιφανειών με διαφορετικό βαθμό σκληρότητας, οι «ανωμαλίες» της σκληρότερης εκ των δύο, θα «οργώσουν» την πιο μαλακή επιφάνεια και θα αυξήσουν την τριβή. Οι δύο επιφάνειες (χιόνι – βάσεις), θα πρέπει να έχουν τον ίδιο βαθμό σκληρότητας για να αποφευχθεί η αύξηση της τριβής.
-Ιδανικά, θα πρέπει το βαξ να είναι ελάχιστα σκληρότερο από το χιόνι, για να αποφευχθεί η διείσδυση των χιονο-κρυστάλλων στις βάσεις των σκι και να μειωθεί η τριβή στο ελάχιστο (Dr. Thanos Karidas, bachelor’s degree inBiochemistry, master’s degree in Organic Chemistry, master’s degree in Polymer Science and Engineering and a Ph.D. inPhysical Organic Chemistry, founder of “Dominator” wax). Κατάλληλα για αυτήν την περίπτωση είναι τα σκληρά υδρογονοανθρακούχα (hydrocarbon) ή παραφινούχα βαξ.
Τα βαξ που περιέχουν φθορο-άνθρακες (fluorocarbons) είναι πιθανόν να αυξήσουν την ξηρή τριβή!
Ο βασικότερος σκοπός των βαξ σε συνθήκες «ξηρής τριβής», σε συνθήκες χαμηλής θερμοκρασίας και υγρασίας, είναι να ρυθμίσουν την σκληρότητα των βάσεων των σκι ώστε αυτή να «ταιριάξει» με την σκληρότητα του «χιονιού-πάγου».
Β’ Υγρή τριβή (wet friction):
Όταν οι ολισθαίνουσες επιφάνειες διαχωρίζονται από υπερβολική παρουσία λιπαντικού υλικού («ελεύθερο» νερό), η τριβή οφείλεται στο ιξώδες του λιπαντικού, δηλαδή στη φυσική αντίσταση του υγρού στη ροή (Glenn, 1987). Αυτό είναι το φαινόμενο της υγρής τριβής και για να εμφανιστεί θα πρέπει το πάχος του λιπαντικού στρώματος (νερού) να είναι μεγαλύτερο από την επιφανειακή τραχύτητα των δύο επιφανειών (βάσεων-χιονιού). Εδώ υπάρχει η παρουσία ελεύθερου νερού που προσκολλάται στις βάσεις, δημιουργώντας «αναρρόφηση» (suction effect) που κάνει τα σκι να «κολλάνε» στην πίστα.
Η υγρή τριβή συναντάται σε θερμοκρασίες υψηλές, κοντά ή και πάνω από το μηδέν, ιδιαίτερα σε κλιματολογικές συνθήκες υψηλής υγρασίας (όπως συνήθως αυτές που επικρατούν στην χώρα μας) και αυξάνεται αναλογικά σε μεγάλες ταχύτητες.
Έχει αποδειχθεί πως ο τύπος του βαξ που θα εφαρμοστεί (και όχι το πάχος του!), έχει μεγάλη επίδραση στην δημιουργία ιδανικού στρώματος νερού (Ambach and Mayr, 1981).
Ιδιαίτερα χρήσιμες (έως απαραίτητες) για να αποφευχθεί το φαινόμενο της «αναρρόφησης» είναι οι αδρές δομές στις βάσεις των σκι και τα προσθετικά φθορο-ανθράκων (fluorocarbons) στα βαξ, όπως είναι τα βαξ σε μορφή «πούδρας» (pure fluorocarbon), όπου το φθόριο που περιέχουν έχει την ιδιότητα να απωθεί σημαντικά το νερό.
Ο βασικότερος σκοπός των βαξ σε συνθήκες υγρής τριβής είναι η αύξηση της «υδροφοβικότητας» (hydrofobicity) των βάσεων των σκι, της ικανότητά τους δηλαδή να απωθούν το νερό .
Γ’ Μικτή λίπανση (mixed lubrication):
Κατά την μικτή λίπανση, η ολίσθηση μεταξύ δύο επιφανειών αποδίδεται αφενός στο λιπαντικό στρώμα νερού ανάμεσά τους και αφετέρου στην απευθείας επαφή των «ανωμαλιών» τους. Αυτός ο τύπος λίπανσης είναι κατά τα φαινόμενα και ο συνηθέστερος κατά την ολίσθηση στο χιόνι. Κάνει ωστόσο την προπονητική μας ζωή δύσκολη και ανάγει σε πραγματική τέχνη την σωστή προετοιμασία των βάσεων και την ανεύρεση των σωστών συνδυασμών των βαξ!
Σε αυτήν την περίπτωση η τριβή περιγράφεται με έναν συνδυασμό των θεωριών περί ξηρής και υγρής τριβής.
Δ’ Ηλεκτροστατική τριβή:
Η ηλεκτροστατική τριβή δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητή και συχνά αγνοείται από τις εταιρίες των βαξ.
Η συσσώρευση ηλεκτροστατικών πεδίων κατά την ολίσθηση στο χιόνι, ελκύει μικροσωματίδια σκόνης και ακαθαρσιών, τα οποία παρεμβαίνουν στο λεπτό στρώμα νερού που παράγεται από την τριβή κατά την διεπαφή και την αυξάνουν έμμεσα, ιδιαίτερα όταν το χιόνι είναι παλιό και βρώμικο ή
ο δυνατός αέρας μεταφέρει σκόνη. Αν συμπεριλάβουμε και τα «μυστηριώδη» πετρελαιόγρασα που εμφανίζονται στις πίστες, δημιουργείται ακόμα περισσότερο η ανάγκη για το κατάλληλο βαξ με αντιστατικές ιδιότητες.
Ηλεκτρικά πεδία παράγονται όχι μόνο από τις βάσεις των σκι αλλά και από τις γωνίες τους και υπάρχουν ειδικά αντιστατικά υγρά ακόμα και για αυτές. Έχει ανακαλυφθεί από πειράματα πως ο στατικός ηλεκτρισμός που παράγεται μπορεί να αυξήσει την τριβή των βάσεων στον πάγο κατά 65% και του μετάλλου των γωνιών κατά 40%, άρα η μείωσή του είναι μεγάλης σημασίας για την επίτευξη υψηλών ταχυτήτων. Έχει επίσης ανακαλυφθεί πως οι κρύσταλλοι νέου και παλιού χιονιού παράγουν διαφορετικά ηλεκτροστατικά στοιχεία και χρειάζονται διαφορετικούς αντιστατικούς παράγοντες στην σύσταση του βαξ.
Ιδανικό στοιχείο για την μείωση του ηλεκτροστατικού ηλεκτρισμού είναι η πρόσθεση γραφίτη (grafitewax), ή ακόμα και μολυβδένιου ή βολφρέμιου στα υδρογονο-ανθρακούχα ή φθορο-ανθρακούχα βαξ.
Η ΤΡΙΒΗ ΣΤΟ ΧΙΟΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΩΝ ΒΑΞ:
Το παρακάτω σχεδιάγραμμα (πηγή:Dominator Wax) μας δείχνει την ταχύτητα που αναπτύσσουν τα σκι σε διαφορετικές θερμοκρασίες χιονιού, πρώτα αβαξάριστα και κατόπιν με το ιδανικό ως προς τις συνθήκες βαξ.
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΧΙΟΝΙΟΥ
ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΧΩΡΙΣ ΒΑΞ
ΣΧΕΤΙΚΗ*ΤΑΧΥΤΗΤΑ %
ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΒΑΞ
ΣΧΕΤΙΚΗ *ΤΑΧΥΤΗΤΑ%
00C
41.2 χλμ/ώρα
25% πιο αργή
47.2 χλμ/ώρα
22% πιο αργή
-50C
56.4 χλμ/ώρα
Μέγιστη
59.8 χλμ/ώρα
Μέγιστη
-100C
52.8 χλμ/ώρα
6% πιο αργή
57.5 χλμ/ώρα
4% πιο αργή
-140C
45.9 χλμ/ώρα
19% πιο αργή
52.3 χλμ/ώρα
12% πιο αργή
-190C
38.0 χλμ/ώρα
33% πιο αργή
45.2 χλμ/ώρα
24% πιο αργή
*το ποσοστό μείωσης της ταχύτητας σε σχέση με την μέγιστη ταχύτητα που επιτεύχθηκε στους -50C.
Βλέπουμε πως:
· Το πολύ θερμό-υγρό και το πολύ κρύο-ξερό χιόνι είναι τα πιο αργά, ενώ τα γρηγορότερα χιόνια είναι γύρω στους -50C
· Η τριβή αυξάνεται απότομα όσο πιο κρύο γίνεται το χιόνι
· Το βαξάρισμα αυξάνει την ταχύτητα από 6% ως 18%, γεγονός που εξαρτάται από την θερμοκρασία του χιονιού, ενώ τα καλύτερα ποσοστιαία αποτελέσματα από την εφαρμογή του βαξ πετυχαίνονται σε πολύ θερμά χιόνια (από 41.2 χλμ/ώρα σε 47.2 χλμ/ώρα )και πολύ κρύα χιόνια (από38.0 χλμ/ώρα σε 45.2 χλμ/ώρα).
ΤΟ ΥΛΙΚΟ ΤΩΝ ΒΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΚΙ:
Το υλικό από το οποίο αποτελούνται οι βάσεις των σκι, για να έχει το δυνατόν καλύτερη απόδοση στο «γλίστρημα», θα πρέπει να εμφανίζει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
1. Χαμηλό συντελεστή τριβής απέναντι στο χιόνι.
2. Αντίσταση στην φθορά που προκαλείται από την τριβή.
3. Ικανή πρόσφυση στα «λιπαντικά», στα βαξ.
4. Θερμική σταθερότητα.
Οι βάσεις των σύγχρονων σκι αποτελούνται από ένα συνθετικό υλικό, το πολυαιθυλένιο, το οποίο έχει σε ικανοποιητικό βαθμό τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Κοιτώντας το μικροσκοπικά, το πολυαιθυλένιο (PE, polyethylene) αποτελείται από κρυσταλλικές και µη κρυσταλλικές (άμορφες) περιοχές με ποσοστό 50-50 στις βάσεις των αγωνιστικών σκι. Οι κρυσταλλικές είναι µοριακά σταθερές και δεν απορροφούν βαξ. Οι µη κρυσταλλικές περιοχές είναι άμορφες με ανοιχτή δομή, απορροφούν βαξ και αντιδρούν µε κάποια σχετική κινητικότητα στην πίεση και την θερμότητα.
Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε αύξηση της απορρόφησης του βαξ από τις βάσεις των σκι. Κατά την ολίσθηση στο χιόνι, αρχικά εξαντλείται το λεπτό στρώμα του βαξ στην επιφάνεια του πολυαιθυλενίου και στην συνέχεια «ιδρώνει» το αποθηκευμένο λιπαντικό (βαξ) από τις άμορφες περιοχές και το παρέχει στην διεπαφή ολίσθησης. Περεταίρω ολίσθηση, εφόσον όλο το υλικό λίπανσης έχει εξαντληθεί, οδηγεί στην ολίσθηση αποκλειστικά και μόνο χάρη στην αντίσταση φθοράς του πολυαιθυλενίου, σε χαμηλές δε θερμοκρασίες η ολίσθηση οδηγεί σε πραγματική φθορά του…
Τελικά το πολυαιθυλένιο είναι εξαιρετικό υλικό. Ωστόσο ακόμα και αυτό πρέπει να προσαρμοστεί στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της επιφάνειας του χιονιού. Ουσιαστικά, εφαρμόζοντας το βαξ μεταβάλλουμε τις φυσικές του ιδιότητες!
Μια σημαντική ιδιότητα του πολυαιθυλενίου έχει να κάνει με την ικανότητα απορρόφησης της ορατής ηλιακής ακτινοβολίας. Η θερμοκρασία που απορροφάται από την επιφάνεια των βάσεων των σκι μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας, ειδικά όταν αυτά βρίσκονται υπό γωνία σε σχέση με την πίστα, βοηθάει στην καλύτερη «λίπανση». Οι μαύρες βάσεις λιώνουν το χιόνι πιο εύκολα αφού λειτουργούν ως ηλιακοί συλλέκτες και δημιουργούν περισσότερο νερό από τις ανοιχτόχρωμες στην επιφάνεια της πίστας.
Για τον λόγο αυτό και για τα αγωνίσματα όπου η ταχύτητα παίζει σημαντικότερο ρόλο, οι βάσεις των σκι είναι ολόμαυρες και οι εταιρίες (αν και δεν μπορούν να διαφημίσουν με γραφικά τη μάρκα τους) τις προτιμούν από τις λευκές. Συχνά στο πολυαιθυλένιο προσθέτουν Φθορο-άνθρακες (fluorocarbons, συνήθως γραφίτη), ή ακόμα Τεφλόν, Σιλικόνη, Μολυβδαίνιο, Άλας, ή Γάλλιο, ανάλογα με τις συνθήκες της πίστας που τους ενδιαφέρει να «ταιριάξει» το υλικό των βάσεων!
Έτσι, μόνο σε κάποια από τα πέδιλα των «τεχνικών» αγωνισμάτων και περισσότερο στα σκι του σλάλομ, που δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο το «γλίστρημα» φτιάχνονται ακόμα πολύχρωμες βάσεις (βλέπε τα φετινά Atomic του σλάλομ του Marcel Hirscher που τα σχεδίασε μόνος του!) ώστε να είναι φανταχτερά και να προσελκύουν το μάτι των πελατών.
Η ιδιότητα του πολυαιθυλενίου να αντιδρά στην πίεση και την θερμότητα, σημαίνει ότι μετά το σιδέρωμα, το ξύσιμο και το βούρτσισμα, δηλαδή κατά την ψύξη, η βάση του σκι θα συνεχίσει να «ιδρώνει» το περιττό βαξ, διαχέοντας µια μικρή ποσότητα από την μικροδομή της επιφάνειας της βάσης. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν τα σκι μεταφέρονται από θερμοκρασία δωματίου-αποθήκης, σε εξωτερική θερμοκρασία χειμώνα. Είναι λοιπόν απαραίτητο το πρόσθετο βούρτσισμα των σκι πριν από την εκκίνηση των αθλητών, όσο έτοιμα και να είναι αυτά από τον χώρο που κάνουμε το σέρβις τους.
Αν είναι εφικτό, πρέπει μετά το ξύσιμο του βαξ, τα σκι να παραμείνουν σε θερμοκρασία δωματίου για µια τουλάχιστον ώρα ή ακόμη καλύτερα όλη τη νύχτα και μετά οπωσδήποτε να τα ξαναβουρτσίσουμε.
Όλη η διαδικασία του βαξαρίσματος γίνεται για να απορροφήσει η βάση το δυνατόν περισσότερο και το κατάλληλο για τις συγκεκριμένες συνθήκες βαξ. Ένα ζευγάρι σκι που έχει βαξαριστεί με το κατάλληλο βαξ, θα το νιώθουμε πως «πετάει», πως είναι «πανάλαφρο» και πιθανότατα πως το «χάνουμε» από το πέρασμα από στροφή σε στροφή.
Από το βαξ μας ενδιαφέρει μόνο ότι έχει απορροφηθεί από το υλικό των βάσεων. Επιστημονικές πειραματικές μελέτες αποδεικνύουν πως αν το στρώμα του βαξ που έχει παραμείνει στην επιφάνεια της βάσης είναι περισσότερο από 0,005mm έως 0,02mm, θα έχει ως αποτέλεσμα το βαξ να λειτουργεί περισσότερο ως «μαγνήτης» της σκόνης από την επιφάνεια της πίστας, λόγω του τριβοηλεκτρισμού που αναπτύσσεται…
Οι αυλακώσεις (η δομή, structure) των βάσεων λειτουργούν όπως οι αυλακώσεις των ελαστικών των αυτοκινήτων. Διώχνουν το νερό έξω από την επιφάνεια των βάσεων και τα πέδιλα αντί να «κολλάνε», ολισθαίνουν στο χιόνι. Αν δεν υπάρχουν οι αυλακώσεις, δημιουργείται κενό αέρος («βάκουμ») ανάμεσα τους και γίνεται «αναρρόφηση» (suction effect).
Μπορείτε να κάνετε το εξής πείραμα για να κατανοήσετε πως λειτουργεί το φαινόμενο της αναρρόφησης: Αν ανάμεσα σε δυο λείες επιφάνειες βάλετε μερικές σταγόνες νερό (ανάμεσα σε δύο τζαμάκια ή δύο πλαστικές ξύστρες για το βαξ), θα παρατηρήσετε πως το νερό τις κάνει να κολλήσουν αναμεταξύ τους…
Ο Matthew Schiller που είναι «τεχνικός» της Αμερικανικής Ομοσπονδίας σκι και ο ένας εκ των τριών Βορειοαμερικανών που συμμετέχουν στο world cup ως servicemen (συμμετέχουν Ευρωπαίοι σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα!), αναφέρει πως σε αθλητές παγκοσμίου επιπέδου, η διαφορά σε ένα ιδανικά βαξαρισμένο ζεύγος σκι, σε σχέση με κάποιο που δεν «έπιασε» τις τέλειες συνθήκες, είναι στο μισό δευτερόλεπτο! Ποιος δεν θα ήθελε «δώρο» μισό δευτερόλεπτο;
Ο τύπος όμως αναφέρεται σε αθλητές επιπέδου world cup που κάνουν σκι σε πολύ δύσκολες συνθήκες, με τα πέδιλά τους να βρίσκονται τον περισσότερο χρόνο στις γωνίες τους. Εσείς φανταστείτε πόσο χρόνο μπορεί κάποιος να κερδίσει στις δικές μας εύκολες πίστες όπου τα σκι είναι «επίπεδα» περισσότερο χρόνο στο χιόνι …
Matthew Schiller :
«…Τα σκι έρχονται από το εργοστάσιο με τις βάσεις τους περασμένες από τις ειδικές μηχανές, ώστε να είναι το δυνατόν επίπεδες και με συγκεκριμένες αυλακώσεις (structure), αλλά η επιφάνειά τους είναι ακόμα σχετικά «τραχιά». Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ένας τεχνικός είναι να προσπαθήσει να κάνει τις βάσεις και τις αυλακώσεις ακόμα πιο ομαλές (smooth). Για το λόγο αυτό τα περνάω με ατσάλινες βούρτσες και «λεπτόκοκκα» γυαλόχαρτα, λειαίνοντας τις «σκληρές» αυλακώσεις σε ακόμη πιο ομαλές και λείες. Στο ξεκίνημα, χρησιμοποιώ πολλές συνεχόμενες στρώσεις βαξ, θέλω να κάνω το βαξ να διεισδύσει το εφικτότερο δυνατόν από τους πόρους της βάσης. Για αυτόν τον σκοπό, κατόπιν τα τοποθετώ σε ειδικά κατασκευασμένους θερμοθαλάμους («hot boxes» for skis) σε θερμοκρασία 55-65 βαθμούς Κελσίου για αρκετές ώρες, ώστε το βαξ να απορροφηθεί ακόμα βαθύτερα…»
ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΒΑΞ
1. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
Για την επιλογή του βαξ λαμβάνονται υπόψη, είτε η θερμοκρασία του χιονιού, είτε του αέρα ανάλογα µε την εταιρία. Το ιδανικότερο όμως είναι να γνωρίζουμε την επιφανειακή θερμοκρασία του χιονιού.
Ο περισσότερος κόσμος νομίζει πως η θερμοκρασία του αέρα έχει μόνο δυο-τρεις βαθμούς διαφορά από την επιφανειακή θερμοκρασία του χιονιού, πράγμα που συχνά είναι αλήθεια, αλλά όχι πάντοτε. Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ τους μπορεί να φτάσει ακόμα και τους 15 βαθμούς! Πρέπει να χρησιμοποιείτε θερμόμετρα χιονιού για να είστε απόλυτα σίγουροι…
Αν ο βραδινός ουρανός είναι χωρίς σύννεφα, νωρίς το πρωί το χιόνι θα είναι παγωμένο με «επιθετικούς» ως προς τις βάσεις μας κρυστάλλους, άσχετα με την θερμοκρασία του αέρα που μπορεί να είναι ακόμα και πάνω από το μηδέν, άρα πιθανόν να χρειάζεστε σκληρότερο σε σχέση με την θερμοκρασία βαξ…
Αν η πίστα «κοιτάζει» προς τον Βορρά ή την Δύση, η θερμοκρασία του χιονιού δεν αλλάζει δραματικά από το πρωί ως το μεσημέρι, ακόμα και με μεγάλη ηλιοφάνεια και ζέστη, ενώ αν βλέπει Ανατολικά ή Νότια συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο…
Να θυμάστε ότι από τη στιγμή που η θερμοκρασία χιονιού αγγίξει το σημείο πήξης των 00 C (freezing point) το χιόνι θα παραμείνει σ’ αυτήν τη θερμοκρασία, ανεξάρτητα από την αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα.
Σε γενικές γραμμές ισχύει πως όσο μεγαλύτερη είναι η θερμοκρασία, τόσο μαλακότερο βαξ χρησιμοποιείται.
2. ΥΓΡΑΣΙΑ
Η υγρασία είναι σημαντική, περισσότερο όμως ως τοπικό κλιματικό χαρακτηριστικό. Είναι κρίσιμο να γνωρίζουμε αν ο αγώνας γίνεται σε ξερό κλίμα (υγρασία κάτω από 50%), σε κανονικό (50% – 80%) ή σε υγρό κλίμα (80% – 100%) όπως συνήθως επικρατεί στη χώρα μας.
Πέρα από αυτά, προσαρμόζεται κανείς σε περίπτωση βροχόπτωσης.
Όσο περισσότερη υγρασία έχει το χιόνι (ελεύθερο νερό) τόσο μεγαλύτερο ποσοστό φθορίου (low, mid, high fluoro) χρειαζόμαστε στο βαξ, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όσο περισσότερο περιέχει είναι πάντα το καλύτερο!
Πρέπει το ποσοστό των βαξ σε φθοροάνθρακες να συμβαδίζει με την ποσότητα της παρουσίας του νερού.
Ορίστε και ένας μίνι μπούσουλας:
o Αν μπορείτε να κάνετε εύκολα την «τέλεια» χιονόμπαλα, χρειάζεστε υψηλή περιεκτικότητα σε φθόριο (βαξ «πούδρα» ή high fluoro)
o Αν μπορείτε μεν να φτιάξετε χιονόμπαλα αλλά αμέσως μετά χαλάει το σχήμα της και το χιόνι δεν έχει μεγάλη συνοχή, χρειάζεστε μεσαία-χαμηλή περιεκτικότητα σε φθόριο (mid to low fluoro)
o Αν σας είναι αδύνατο να φτιάξετε χιονόμπαλα και το χιόνι είναι «αφρός», πιθανότατα χρειάζεστε τα απλά παραφινούχα ή υδρογονο-ανθρακούχα (hydrocarbon) βαξ
Σημείωση: την χιονόμπαλα την φτιάχνουμε πάντοτε με γάντια!
Όσο μεγαλύτερη είναι η υγρασία, τόσο περισσότερο χρειάζονται βαξ με προσθήκη φθοροανθράκων και πιθανόν σιλικόνης.
(Όταν όμως υπάρχει χαμηλή υγρασία (ξερό χιόνι), η παραπάνω προσθήκη μπορεί να αυξήσει την τριβή, ακόμα και με σχετικά υψηλή θερμοκρασία…)
3. Η ΚΟΚΚΟΜΕΤΡΙΑ ΧΙΟΝΙΟΥ ΚΑΙ Ο «ΜΕΤΑΜΟΡΦΙΣΜΟΣ» ΤΟΥ:
Η μορφή των κρυστάλλων του χιονιού και κατά συνέπεια της επιφάνειας του χιονιού, είναι σημαντική για την επιλογή του βαξ. Ειδικά το φρέσκο χιόνι αποτελεί την πιο κρίσιμη συνθήκη για άμεσο βαξάρισµα.
Το χιόνι ποικίλλει από φρέσκο, λιωμένο έως και πάγο. Για να συνδυαστούν όλες αυτές οι καταστάσεις, χρειάζονται αρκετές ποιότητες βαξ µε τις ανάλογες δομές των βάσεων των σκι.
(Έχουν καταγραφεί περί τα 80 είδη νιφάδων ανά την υφήλιο!)
Το φρέσκο χιόνι έχει νιφάδες που συχνά οι άκρες τους είναι «αιχμηρές» με συνέπεια να εισχωρούν στο σχετικά «μαλακό» πολυαιθυλένιο. Πολύ σύντομα όμως οι κρύσταλλοι είτε λιώνουν από το θερμότερο έδαφος είτε συμπιέζονται από το «δούλεμα» της πίστας. Οι ακμές τους γίνονται πιο λείες και δεν μπορούν πλέον να εισχωρήσουν τόσο εύκολα στις βάσεις. Η διαδικασία αυτή της αλλαγής της μορφής των κρυστάλλων μειώνει την τριβή και διευκολύνει την ολίσθηση. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται μεταμορφισμός του χιονιού (metamorphism of snow).
Από τις σημαντικότερες συνέπειες του μεταμορφισμού του χιονιού είναι η αλλαγή της «λευκαύγειας» που αναφέρω παρακάτω.
Όσο πιο καινούργιοι είναι οι κρύσταλλοι τόσο πιο σκληρά βαξ απαιτούνται, κάποιες φορές αρκετά σκληρότερα από αυτά που ορίζει η θερμοκρασία.
4. ΑΝΕΜΟΣ
Ο άνεμος μπορεί εύκολα να αλλάξει την επιφάνεια του χιονιού. Όλοι οι σκιέρ έχουν συχνά την εμπειρία «κακού» γλιστρήματος σε χιόνι όπου φυσάει δυνατός αέρας. Τα σωματίδια του χιονιού, διαχωρίζονται σε μικρότερα τμήματα, τα οποία τρίβονται μεταξύ τους µε αποτέλεσμα πιο πυκνής επιφάνειας, η οποία αυξάνει την επιφάνεια επαφής βάσεων-χιονιού και άρα επιφέρει μεγαλύτερη τριβή. Όταν χιονίζει με κρύο και δυνατό άνεμο και έχει απάτητο χιόνι, νιώθουμε τα σκι μας να «φρενάρουν» υπερβολικά (συχνά περισσότερο από ότι στο λιωμένο χιόνι).
Και σε αυτήν την περίπτωση χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε βαξ πολύ σκληρότερο, που έχει ένδειξη για πολύ χαμηλότερες από τις υπάρχουσες θερμοκρασίες, ενώ εάν δεν έχει καθόλου υγρασία είναι απαραίτητα τα σκληρά παραφινούχα ή υδρογονο-ανθρακούχα βαξ.
5. ΛΕΥΚΑΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΧΙΟΝΙΟΥ (Albedo, ή «ανακλαστικότητα»)
Είναι ένας παράγοντας που συχνά παραβλέπεται.
Λευκαύγεια είναι «ο λόγος της ανακλώμενης προς την προσπίπτουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στην επιφάνεια ενός σώματος» (Βικιπαίδεια).Ή πιο απλά, είναι η ιδιότητα του χιονιού να αντανακλάει, να απωθεί κάποιο ποσοστό της ενέργειας (της θερμότητας) που λαμβάνει από την ηλιακή ακτινοβολία.
Η λευκαύγεια εξαρτάται από την κοκκομετρία και την πυκνότητα του χιονιού, τη γωνία προσπτώσεως των ηλιακών ακτίνων, το υψόμετρο και το βαθμό ακαθαρσίας της επιφάνειας του χιονιού.
Το ξηρό, καθαρό χιόνι με χαμηλή γωνία ηλιακών ακτίνων μπορεί να έχει λευκαύγεια γύρω στο 95%, πράγμα του σημαίνει ότι σχεδόν όλη η προσληφθείσα ακτινοβολία, ανακλάται πίσω στο διάστημα.
Αν μια καλυμμένη με χιόνι περιοχή ζεσταθεί και το χιόνι αρχίσει να λιώνει, η λευκαύγεια μειώνεται, απορροφάται περισσότερο ηλιακό φως, και η θερμοκρασία του τείνει να αυξηθεί.
Το πολύ βρώμικο, πορώδες, υγρό χιόνι μπορεί να έχει λευκαύγεια της τάξης του 30% – 40%, οπότε περίπου τα 2/3 της προσληφθείσας ακτινοβολίας απορροφούνται από το χιόνι, με συνέπεια να μαλακώνει πιο γρήγορα, ενώ το καθαρό-φρέσκο χιόνι αντανακλάει κατά μεγάλο ποσοστό την ηλιακή ακτινοβολία με συνέπεια να διατηρείται πιο κρύο…
Σε καθαρή ατμόσφαιρα μπορεί να σημειωθεί σημαντική ψύξη της επιφάνειας. Σε συννεφιά, η θερμότητα της επιφάνειας της γης ανακλάται και πάλι προς τα πίσω, προκαλώντας θέρμανση.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι πέρα από την θερμοκρασία και την υγρασία, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη αν η επιφάνεια του χιονιού βρίσκεται σε κατάσταση ψύξης ή θέρμανσης εξαιτίας της λευκαύγειας του χιονιού, μιας και αυτό μπορεί να είναι κάτι ανεξάρτητο από την θερμοκρασία.
Γ’ ΜΕΡΟΣ:
Η Εφαρμογή του βαξ και υποδείξεις ασφαλείας
Πόσος χρόνος χρειάζεται να «σιδερώσουμε» το βάξ;
Χρειάζεται αρκετό χρόνο ώστε να αρχίσει να το απορροφάει η βάση τους, ο οποίος εξαρτάται και από την θερμοκρασία του περιβάλλοντος χώρου. Αν τα πέδιλα είναι παγωμένα θέλουν ακόμα περισσότερο χρόνο (θυμηθείτε τους «θερμοθαλάμους»!).
Κάνοντας αργά περάσματα από μπρος μέχρι πίσω και μετά αντίθετα με το σίδερο, χρειάζονται σίγουρα 5-10 λεπτά της ώρας για το κάθε πέδιλο, ώστε να «ανοίξουν» περισσότερο οι πόροι του πολυαιθυλενίου. Αν δεν βάλουμε αρκετή σχετικά ποσότητα βαξ, είναι πιο επικίνδυνο να κάψουμε τη βάση. Η περίσσια ποσότητα βαξ λειτουργεί ως προστασία από την υπερθέρμανση.
Ένας εμπειρικός τρόπος για την διάρκεια του σιδερώματος, είναι να διαρκέσει τόσο, όσο να κάνει το πέδιλο μια προσωρινή παραμόρφωση, μια αντίθετη καμάρα από την αρχική του («camber»), λόγω της θερμοκρασίας που δέχεται. Επίσης, πρέπει τελειώνοντας το σιδέρωμα, το βάξ να διατηρείται λιωμένο (υγρό) απ’ άκρη σ’ άκρη στην επιφάνεια της βάσης και όχι να υπάρχουν σημεία που έχει αρχίσει ήδη να στεγνώνει.
Η εμπειρία μας υποδεικνύει πως τα πιο φτηνά «τουριστικά» πέδιλα, λόγω των διαφορετικών συστατικών τους από τα αγωνιστικού τύπου πέδιλα, συχνά δεν κάνουν «αντίθετη καμάρα»…
Η παραμόρφωση του camber από την θερμοκρασία οφείλεται στο ότι τα μεταλλικά φύλλα που περιέχονται (ή το Τιτάνιο), διαστέλλονται προς αντίθετη κατεύθυνση από τα υπόλοιπα υλικά που συνθέτουν τα πέδιλα (τους διάφορους «αφρούς», φάιμπεργκλας, ξύλο κλπ) και ως πιο δυνατά, τραβάνε τα άλλα υλικά προς την δική τους κατεύθυνση διαστολής.
Τελειώνοντας το σιδέρωμα, αφήνουμε τα πέδιλα να κρυώσουν αργά σε θερμοκρασία δωματίου και ξύνουμε το βαξ, με καλά ακονισμένη πλαστική «ξύστρα». Δεν παίζει ρόλο προς ποια κατεύθυνση ξύνουμε, αφού σκοπεύουμε να βγάλουμε όλο το βαξ και μετά να τρίψουμε δυνατά τις βάσεις με τις βούρτσες!
Όσο περισσότερες φορές έχουν βαξαριστεί οι βάσεις, με διαφορετικής σκληρότητας βαξ, τόσο καλύτερη ικανότητα απορρόφησης αποκτούν, τόσο περισσότερο προστατεύονται από την φθορά και διατηρούνται πιο «λείες», με τελικό αποτέλεσμα να γίνονται ακόμα πιο «γρήγορες»!
(Για αυτό το αποτέλεσμα όμως συχνά απαιτείται διάρκεια μισής σεζόν…)
Προσοχή και πάλι στην κατάλληλη θερμοκρασία! Οι βάσεις των σκι αρχίζουν να καταστρέφονται σε θερμοκρασία που αγγίζει τους 140°C! Αν την ξεπεράσετε είναι πιθανόν να «σφραγίσετε» την επιφάνειά τους (sealed surface) με συνέπεια να χάσουν την ιδιότητα απορρόφησης, ή, ακόμα χειρότερα, να «φουσκώσει» σε κάποια σημεία το πολυαιθυλένιο.
Το βαξ απορροφάει περίπου 300 C από το σίδερο, πράγμα που σημαίνει πως η βάσεις θα λαμβάνουν κατά 300 C λιγότερη θερμοκρασία από αυτήν που δώσατε στο σίδερο. Τα σίδερα για το βάξ, ειδικότερα τα πιο φτηνά, δεν έχουν θερμοστάτες ακριβείας και καλό θα είναι να ξεκινήσετε με πιο χαμηλή θερμοκρασία και να την αυξήσετε αν δείτε πως χρειάζεται περεταίρω. Τα καλύτερα σίδερα είναι αυτά με τον ηλεκτρονικό θερμοστάτη.
Για καθαρότερο βαξάρισμα μπορείτε να χρησιμοποιείτε το ειδικό πανάκι (base tex paper ή fiberlene), ανάμεσα από το σίδερο και τις βάσεις των σκι, το οποίο θα κρατήσει τυχόν βρωμιές μακριά και θα αφήσει λεπτότερο στρώμα βαξ, ώστε να κάνει το ξύσιμο ευκολότερο. Μπορείτε επίσης να καλύπτετε με χαρτοταινία τα πλάγια τοιχώματα των σκι (ακριβώς πάνω από τις λάμες τους), προκειμένου να προστατεύει αυτά αλλά και τις δέστρες από το στάξιμο του βαξ. Αν δεν χρησιμοποιείτε χαρτοταινία, το βαξ αφαιρείται δύσκολα από τα πλάγια τοιχώματα και συχνά στομώνει τις λίμες…
Σε ένα ζευγάρι πέδιλα που έχει μείνει πολύ καιρό χωρίς βαξ, είναι πιθανόν η επιφάνεια των βάσεών του έχει χάσει ακόμα και την ιδιότητα απορρόφησης, λόγω οξείδωσης! Σε τέτοια περίπτωση πρέπει να του συμπεριφερθούμε ως «καινούργιο» ζεύγος με γυαλοχάρτισμα, βουρτσίσματα κλπ, ή ακόμα καλύτερα να το περάσουμε από ειδικό μηχάνημα για σέρβις, ώστε να αφαιρεθεί καλύτερα η οξειδωμένη επιφάνεια…
Πόσο χρόνο χρειάζεται να αφήσουμε τα πέδιλα να κρυώσουν πριν τα ξύσουμε;
Εξαρτάται από το πόσο μαλακά είναι τα βαξ που εφαρμόσαμε:
o Όλη τη νύχτα για τα μαλακά (κίτρινα)
o 3-4 ώρες για τα μεσαία (κόκκινα ή universal)
o περί τη μια ώρα για τα σκληρά (μωβ)
o 15-20 λεπτά της ώρας για τα πολύ σκληρά (μπλέ)
Όλα τα βαξ για πολύ χαμηλές θερμοκρασίες περιέχουν συνθετική παραφίνη η οποία αποτελεί σημαντικό πρόσθετο που αυξάνει την αντίστασή τους στην διείσδυση των κρυστάλλων στις βάσεις, ειδικότερα του πολύ παγωμένου «φρέσκου» και τεχνητού χιονιού. Αυτά τα βαξ έχουν μια ιδιαιτερότητα. Αν μετά το σιδέρωμα αφεθούν να κρυώσουν τελείως, τείνουν να «ξεφλουδίζονται» και να σπάνε κατά το ξύσιμο.
Είναι προτιμότερο να ξύσουμε την μεγαλύτερη ποσότητα του πλεονάζοντος βαξ ενώ η βάση είναι ακόμη ελαφρώς ζεστή. Κατόπιν αφήνουμε να κρυώσει τελείως και τελειώνουμε ξύνοντας µε πολύ αιχμηρή (καλά ακονισμένη!) πλαστική ξύστρα, κάνοντας μαλακές κινήσεις για να μη το «ξεφλουδίζουμε»…
ΤΟ ΒΑΞ σε μορφή ΠΟΥΔΡΑΣ ή «σκόνης» (η «κοκαΐνη» των βάσεων!)
Το βαξ σε μορφή πούδρας (powder wax) είναι το πιο μοντέρνο και σε πολλές περιπτώσεις, ό,τι καλύτερο κυκλοφορεί στο εμπόριο. Αποτελείται από καθαρό φθοροάνθρακα ,pure fluorocarbon, (το φθόριο είναι το πιο ηλεκτρο-αρνητικό στοιχείο και πολύ υδροφοβικό). Πλέον κυκλοφορεί και σε άλλες μορφές, όπως σε υγρή και τύπου κρέμας. Είναι σχετικά εύκολο στην επιλογή του μιας και βγαίνει συνήθως σε τρεις-τέσσερις τύπους αναφορικά με τις θερμοκρασίες που αναφέρεται. Με την εφαρμογή του και όταν «πιάσουμε» τις ιδανικές συνθήκες, τα πέδιλα «πετάνε»!
Εκ των έσω πληροφορίες από τεχνικούς της SWIX, αναφέρουν πως η πούδρα που προτείνεται ως κατάλληλη για παγωμένα χιόνια, στην πραγματικότητα δεν έχει διαφορά με την προηγούμενη σειρά που αντιστοιχεί σε λίγο πιο ζεστά χιόνια και υψηλότερες θερμοκρασίες… Το βαξ αυτό όμως έχει εκπληκτικά αποτελέσματα σε υγρά-θερμά κλίματα, όπως είναι αυτά που συνήθως επικρατούν στην χώρα μας!
Πριν την εφαρμογή του η βάση πρέπει να έχει απαραίτητα προετοιμαστεί µε βαξ που σιδερώνεται, και που συμφωνεί το καλύτερο δυνατό µε τις συνθήκες που επικρατούν την συγκεκριμένη ημέρα. Αν τα σκι δεν είναι ήδη βαξαρισμένα και ο πάτος τους είναι ξερός, μάλλον δεν έχει καμιά σοβαρή επίδραση.
Προκειμένου να μείνει το στρώμα της πούδρας εντελώς ανεπηρέαστο από το βαξ που σιδερώσαμε πριν, είναι σημαντικό να επαναληφθεί το βούρτσισμα της βάσης ακριβώς πριν την εφαρμογή της πούδρας. Θυμηθείτε πως η βάση του σκι έχει την ιδιότητα να αντιδράει στην πίεση και στην αλλαγή θερμοκρασίας, και να «ιδρώνει» το περιττό βαξ. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι τεχνικοί αλπικού σκι (servicemen) εφαρμόζουν τη σκόνη ακριβώς πριν από την εκκίνηση, αφού έχουν περάσει κάποιες ώρες, ή και µια νύχτα από το σιδέρωμα. Έτσι, η «πούδρα» διανέμεται ομοιόμορφα στην επιφάνεια της βάσης και κατόπιν τρίβεται µπρος- πίσω µε σταθερή δύναμη, ώσπου να αρχίσει να «λιώνει» και να απορροφάται από την βάση.
Υπάρχουν ειδικά εργαλεία για αυτή τη δουλειά όπως η «τσόχινη» βούρτσα (polishing block), καλός είναι και ο φελλός, ακόμη και η παλάμη του χεριού. Ίσως είναι καλύτερα πρώτα η εφαρμογή της µε την παλάμη που είναι αρκετά ζεστή και δεν διώχνει εκτός επιφανείας τη πούδρα και μετά τρίψιμο µε την «τσόχινη» βούρτσα (ή το φελλό) για να εφαρμόσουμε μεγαλύτερη πίεση, χωρίς τον κίνδυνο να κοπούμε από τις γωνίες. Κατόπιν αφήνουμε λίγα λεπτά και βουρτσίζουμε πρώτα με πιο σκληρή νάιλον βούρτσα και μετά µε μαλακή βούρτσα από αλογότριχα (horsehair brush), ή με τη μαλακή μπλε νάιλον και επαναλαμβάνουμε με την τελευταία, ακριβώς πριν την εκκίνηση.
Σε σκι που έχουν περαστεί με τέτοιου είδους βαξ, αν αφήσουμε στην επιφάνεια της βάσης τους μια σταγόνα νερού, θα τη δούμε να κάθεται επάνω της σχεδόν ως τέλεια μπαλίτσα (σαν σταγόνα υδραργύρου) και άμα γείρουμε το σκι, να ολισθαίνει επάνω της με τεράστια ταχύτητα! Αυτό σημαίνει πως το φθόριο έκανε τη δουλειά του, απωθεί το νερό και δεν του επιτρέπει να απλωθεί επάνω στη βάση, όπως θα συνέβαινε χωρίς την εφαρμογή του συγκεκριμένου βαξ…
Όταν οι συνθήκες στην εκκίνηση είναι πολύ δύσκολες (αέρας, χιόνι κλπ.) μπορεί ακόμη και να σιδερωθεί η πούδρα στη βάση του σκι από το εργαστήριο. Η στρώση τότε πρέπει να είναι αρκετά παχύτερη. Μόνο ένα σύντομο πέρασμα διάρκειας 3-5 δευτερολέπτων µε το σίδερο είναι αρκετό. Έχουμε φτάσει στην απαιτουμένη θερμοκρασία για να ενωθεί η πούδρα µε την βάση, όταν μικρά σπιθιρίζoντα «αστράκια» χορεύουν στη βάση, αμέσως πίσω από το σίδερο. Μετά αφήνουμε τη βάση να κρυώσει και βουρτσίζουμε απευθείας µε την βούρτσα από αλογότριχα ή τη μπλε νάιλον. Δεν υπάρχει κίνδυνος καταστροφής της βάσης από τη θερμοκρασία, µια και χρειάζεται µόνο ένα πέρασμα του σιδέρου.
Ωστόσο, οι περισσότεροι τεχνικοί του αλπικού σκι, σπάνια σιδερώνουν το βαξ πούδρας.
ΥΓΡΟ Ή ΣΤΕΓΝΟ ΒΟΥΡΤΣΙΣΜΑ;
Ο Dr. Thanos Karydas, δημιουργός των «Dominator wax» και ειδικός στις φθοριούχες ενώσεις προτείνει ψέκασμα με καθαρό νερό πριν το βούρτσισμα και ειδικότερα όταν χρησιμοποιούμε τις μηχανικές βούρτσες (rotobrushes), γεγονός που μειώνει το στατικό ηλεκτρισμό που παράγεται από το τρίψιμο…
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΒΑΞ
Όλοι θα πρέπει να γνωρίζουν πόσο επικίνδυνες για την υγεία μας είναι οι αναπαραγόμενες αναθυμιάσεις από το βαξάρισµα των σκι µε το σίδερο, ιδίως όταν από κακή χρήση το βαξ καίγεται και καπνίζει .
Οι περισσότερες μελέτες έγιναν στο παρελθόν µε βαξ παραδοσιακής παραφίνης και υδρογονανθράκων (hydrocarbon), πριν την εμφάνιση των σύγχρονων φθορανθρακούχων (fluorocarbon) βαξ. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μειωμένης ικανότητας πρόσληψης οξυγόνου από αθλητές που εκτίθενται σε αέρια από βαξ κατά το σιδέρωμά τους.
Τα σύγχρονα βαξ από fluorocarbon, όσο δεν υπόκεινται σε κακή χρήση, δεν εκτίθενται δηλαδή άμεσα σε ανοικτή φλόγα και σε μεγαλύτερες από τις προβλεπόμενες θερμοκρασίες, είναι (υποτίθεται) πολύ ασφαλή, χάρη στην καθαρότητα και την αδράνεια τους.
Η F.I.S. (Διεθνής Ομοσπονδία Σκι), διεξήγαγε µια εξέταση του πρωτοεμφανιζόμενου τότε στην αγορά βαξ σε μορφή πούδρας (το 1985), το οποίο αποτελείται από καθαρό φθοροάνθρακα, και το βρήκε µη τοξικό και ερεθιστικό και πως δεν αντιδράει ούτε µε τα σωματικά υγρά-εκκρίσεις, ούτε µε τον σωματικό ιστό.
Η μελέτη βέβαια έγινε στην πιο καθαρή και αγνή μορφή φθοροάνθρακα, το οποίο και πανάκριβο είναι και χρησιμοποιείται πολύ λιγότερο από τα υπόλοιπα βαξ. Το σίγουρο είναι ότι η παραδοσιακή παραφίνη είναι τοξική και επικίνδυνη για την υγεία.
Ακόμα πιο επικίνδυνα βέβαια θεωρούνται τα διαλυτικά των βαξ (wax removers), τα καθαριστικά της βάσης των σκι. Προσοχή µε αυτά, να µην τα αναπνέουμε από κοντά όσο είναι δυνατόν, και να πετάμε τα πανιά που είναι ποτισμένα από αυτά μετά το καθάρισμα της βάσης τους. Το αν όμως θα πρέπει γενικότερα να τα χρησιμοποιούμε είναι υπό αμφισβήτηση, μιας και τεχνικοί της SWIX μου είπανε πως θα πρέπει να τα αποφεύγουμε, διότι είναι πολύ ισχυρά και τελικά ξεραίνουν τις βάσεις των σκι.
Είναι πολύ σημαντικός ο καλός εξαερισμός του χώρου όπου γίνεται το βαξάρισµα.
Σε επαγγελματίες προτείνεται η χρήση απορροφητήρα επάνω από τον πάγκο εργασίας!
Συνήθως οι οργανωτές των αγώνων, ή τα ξενοδοχεία δίνουν χώρους όπου δεν υπάρχει καλός εξαερισμός. Το καλύτερο είναι να ανοίξουμε τα παράθυρα-πόρτες έστω και µε πολύ κρύο, ή ακόμη και να βαξάρουμε σε εξωτερικό χώρο.
Όσον αφορά τους προπονητές που καπνίζουν, είναι καλύτερα να μην το κάνουν ενώ βαξάρουν, οποιαδήποτε και να είναι η σύσταση του βαξ (parafin-hydro-fluoro-highfluoro κλπ.). Υπάρχει χημικός κίνδυνος, που σχετίζεται µε την υπερθέρμανση του βαξ. Όταν εκτεθούν σε μεγάλη θερμοκρασία, τα συστατικά τους αποσυντίθενται αναπτύσσοντας ένα δηλητηριώδες αέριο. Οι αναθυμιάσεις τους ενώνονται με τον καπνό του τσιγάρου και προσκολλούνται στους πνεύμονες!
Θεωρείται πως οι κανονικές θερμοκρασίες του σιδέρου που προτείνονται από τις εταιρίες δεν προκαλούν επιζήμια διάλυση των βαξ. Αυτός είναι και ο πιο σημαντικός λόγος που πρέπει να χρησιμοποιούνται τα ειδικά σίδερα για σκι και όχι τα κοινά σίδερα για τα ρούχα, που δεν έχουν ακριβείς θερμοστάτες και δεν «κόβουν» το ρεύμα όπου ακριβώς χρειάζεται.
Απαγορεύεται αυστηρά το βαξ να «καπνίζει» από την υψηλή θερμοκρασία, ή από το ακατάλληλο σίδερο, είναι «κίνδυνος-θάνατος»!
Συμπερασματικά:
o Όταν χρησιμοποιείτε ηλεκτρικές βούρτσες για να βγάλετε το περιττό βαξ, αλλά ακόμα και µε τις βούρτσες χεριού, εμφανίζεται µια σημαντική ποσότητα σωματιδίων «σκόνης» από το βαξ. Για την αποφυγή εισπνοής αυτών, καλύτερα να χρησιμοποιείτε μάσκα, η οποία μπορεί να είναι αυτή που χρησιμοποιούν στα εργαστήρια ξυλείας, επιπλοποιίας, ή ακόμα και ιατρικές…
o Αν αμφισβητείτε την ποιότητα των βαξ που χρησιμοποιείτε, ή δουλεύετε ως επαγγελματίας serviceman, προπονητής κλπ. και βαξάρετε πολλά ζευγάρια σκι, χρησιμοποιήστε αναπνευστική μάσκα µε ανταλλακτικό φίλτρο για οργανικούς ατμούς, ειδικά κατά τις εργασίες επισκευής της βάσης µε «κόφιξ» (P-Tex candle).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
«…στην ανέμη τυλιγμένη…»
Επειδή έχω την αίσθηση πως τελικά το θέμα μου παραβγήκε «σοβαρό» και «επιστημονικό» και πλέον στη ζωή μου κάνω υπερμίλτιες προσπάθειες να αντιλαμβάνομαι τα γεγονότα με παιγνιώδη διάθεση και να μην παίρνω απολύτως σοβαρά ούτε καν τον εαυτό μου (αν και δεν τα καταφέρνω πάντα, ακόμη…!) και αφού ακόμα και ο χρόνος «ολισθαίνει» σαν να έχει «πουδραριστεί», λες και δεν γνωρίζει ούτε αυτός τους νόμους της τριβής, μου αρέσει να βάζω παντού λίγο χιούμορ (λίγο «βαξάκι») για να μειώνω την «επιφανειακή τάση» των εγκεφαλικών μου υγρών…
Θα καταλάβατε πως μου αρέσει να σαρκάζω και ενίοτε (έ, μπορεί και συχνότερα!) να αυτοσαρκάζομαι (!). Επίσης ομολογώ πως έχω «βίτσιο» με τις παρενθέσεις, τα εισαγωγικά, τις τρεις τελίτσες και τα θαυμαστικά !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!…
Το λοιπόν, η αντίληψη είναι μια πραγματικά μυστήρια λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου!
Το αξιοπερίεργο είναι ότι για το ίδιο συμβάν-γεγονός, όλοι μας σχηματίζουμε διαφορετικές εντυπώσεις, καταλήγουμε σε διαφορετικά συμπεράσματα και δημιουργούμε διαφορετικές αναμνήσεις!
Τελικά αντιλαμβανόμαστε το ίδιο ερέθισμα -φυσικό ή πνευματικό- ο καθένας με τον τρόπο του
(ρωτήστε τη γυναίκα μου περί τούτου, ή τον ψυχολόγο σας…).
Ο εγκεφαλούλης μας έχει συχνά την τάση κάποια από τα στοιχεία που του δίνονται, να τα αποθηκεύει απευθείας στα εγκεφαλικά του «ραφάκια», ή να τα πετάει στον «κάδο» του χωρίς καν να προσπαθήσει να τα επεξεργαστεί…
Η απόρριψη λαμβάνει χώρα, ειδικότερα όταν το χαζο-μυαλουδάκι μας πιστέψει πως θα του κάνει καλό στην ψυχική του υγεία, διότι δεν θα αναγκαστεί να κάνει ελεύθερη κατάβαση (downhill) σε πίστες άγνωστες και επικίνδυνες που κανονικά θα έπρεπε, ως είθισται, να τους κάνει λεπτομερή αναγνώριση πίστας (course inspection) και καλή νοερή εξάσκηση (mental training)!
Αυτές όμως είναι διαδικασίες που το «τενεκεδάκι» μας μπορεί να θεωρήσει πως θα του προκαλέσουν κακή μεταφορά μάθησης και μπορεί να του χαλάσουν την τεχνική και φτου κι απ’ την αρχή: «μελέτη», «σκέψη», «αφομοίωση», «πέψη», πιθανότατα «αφόδευση» και τελικά «ανακαίνιση» και «ξεσκόνισμα» στα εγκεφαλικά μας «ραφάκια»…
Συχνότατα δε, η απαξίωση είναι στοιχείο της προσωπικής μας αντίληψης, ίσως επειδή όπως λένε και στο χωριό μου «ό,τι δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια…».
Τελικά, ο καθένας από εμάς θα πρέπει να «κάτσει κάτω από τη μπάρα» και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα για την χρησιμότητα και αναγκαιότητα της σωστής προετοιμασίας των σκι, ως μέσο για την μέγιστη απόδοση-επίδοση αυτού και των «εργαλείων» του…
-Άσχετο;
Είμαι μάλλον ανακουφισμένος, που το σκι δεν είναι πλέον για μένα μέσο «επιβίωσης» και εύχομαι κουράγιο σε αυτούς που ακόμα «την παλεύουν» με την κατάσταση στην χώρα μας…
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
Έ, είπαμε πως αυτά αφορούν εσάς και την προσωπική σας αντίληψη!
Δεν είμαι δα και Πανεπιστημιακός…!
Πηγές βιβλιογραφίας για περισσότερες πληροφορίες (και συμπεράσματα!):
Ø David Lind & Scott P. Sanders- The Physics of skiing.
Ø swix – Why is ice and snow slippery? The Tribo-physics of skiing.
Ø dominatorwax.com – technical education.
Ø chemistryland.com – Liquids, solubility, concentration.
Ø Sliding Friction of Polyethylene on Snow and Ice, Swiss Federal Institute of Technology Zurich 2006
Ευχαριστίες:
Ευχαριστώ το φωτογραφικό πρακτορείο zoom-agence.fr για κάποιες από τις υπέροχες φωτογραφίες που μου προσέφερε, χωρίς άδεια!
Και φυσικά ευχαριστώ το Λενάκι μου που ακόμα με ανέχεται και με διορθώνει, αφού καταφέρνει να βγάλει νόημα από τα «σκιερόλογά» μου και που χωρίς αυτό θα έγραφα με ορολογίες
«αγγλο – ελληνο – σκιεριστικές» και με λέξεις τόσο δυσκολονόητες σε ανθρώπους που ομιλούν σωστά την Ελληνική γλώσσα, που μόνο εγώ και κάποιοι άλλοι του «χώρου» μας θα νομίζαμε πως έχουμε καταλάβει…
Σύντομο συστατικο-χιουμοριστικό βιογραφικό (για την Ιστορία γιατί γερνάω και ξεχνάω πολύ τελευταία!):
· Το 1967 με γέννησε με χαρά (που να’ξερε…) η μαμά μου στη Βέροια!
· 1985-1991 σπούδασα «προπονητής» Αλπικού σκι στην Βουλγαρία (τρομάρα μου…)
· 1991-1992 ήμουν προπονητής του ΣΧΟ Βέροιας (α, ρε πατρίδααα…).
· 1995-2004 προπονητής του ΣΧΟ Έσπερος Θες/νικης (ζήτωωω!).
· Το 2004 και για 8 μήνες, 13 ώρες, 24’ και 58’’ ανέλαβα κατόπιν «πιέσεως» τεχνικός σύμβουλος του Αλπικού σκι της Ελληνικής Ομοσπονδίας Χιονοδρομίας (με «μέσον»!), αλλά τελικά παραιτήθηκα πριν καν τελειώσει το συμβόλαιό μου (πάλι με «μέσον»!), αν και οι φήμες λένε πως με απολύσανε, αφού δεν έκανα για τη δουλειά…
· 2005-2008 προπονητής στην κατηγορία Π1-Κ1 του ΕΟΣ Βόλου (έμαθα πολλάάά!!!).
· 2008-2009 προπονητής στην κατηγορία Π2-Κ2 του ΕΟΣ Θες/νικης (ουφ, εμπειρία και αυτή…).
· 2010 μέχρι σήμερα είμαι «λιγούρης», κάνω σκι μόνο στις σχολικές διακοπές και το υπόλοιπο διάστημα κάνω «νοερή εξάσκηση», εργάζομαι και πίνω ρακές (συχνά δε, με maalox) στην Κρήτη!
Μίλτος Χειμωνίδης Ιανουάριος 2012
e-mail: miltos.thethiti@gmail.com
– – – – – – –
Πηγή για όλα τα μηνύματα: skibuster.blogspot.gr
ήταν πολύ συνηθισμένες στα βουνά αλλά τωρα τις βλέπουμε συνηθως στις παιδικές. Η Dalbelo εχει μια ανάλογη εφαρμογή ακομα και σήμερα.
